12
ARTIGOS SOBRE ANA
PUBLICADOS NA PRENSA GALEGA
A artista cun chal de liño galego e encaixe de Camariñas
ANA KIRO
Por Victor Freixanes
Non a coñezo de nada. Nunca tiven ocasión de falar con ela. Para a progresía dos anos 70, á que xeracionalmente pertenzo, a súa figura representa o populismo musical da pachanga e a verbena, os casetes que os emigrantes mercaban nas gasolineiras, o folclorismo (sen gaiteiros), digámolo abertamente: a folclorada. Pasáballe algo parecido a Os Tamara. Ou a Andrés do Barro, outro fenómeno a considerar. Música de festival, cos vellos a mirar e as mozas a bailar agarrado agardando a parella. Nós estabamos noutros lerios: Bob Dylan, os Beatles, Simon and Garfunklen, os cantautores? O noso, xeracionalmente quero dicir, era o «novo estilo», o compromiso, outra estética, sen decatármonos de que unha cousa non debe nin ten por que matar a outra e o que nós considerabamos tan moderno no fondo era simplemente outra onda, a que nos metían tamén pola televisión, a industria discográfica (deseñada dende a Gran Bretaña e cada vez máis dende EE. UU.), outro tipo de consumo, outras modas, seguramente tamén outras referencias, outros prexuízos. Ana traballaba mundos diferentes.
Cando gravou «Galicia, terra meiga», de Manuel Muñiz, no 73, deu un salto cualitativo: a emigración. Os nosos emigrantes, en Europa sobre todo, adorábana. E entendíana, se cadra coma non entendían o noso: a Nova Canción Galega, os Voces Ceibes. Mundos diferentes, repito. E converteuse na gran referencia para unha grande parte da nosa xente. Saltou a América e meteu nun só concerto 25.000 espectadores, cantando en galego.
En 1991 suxerinlle a Úrsula Heinze un libro de conversas con mulleres (Xerais). Mulleres nosas. Mulleres que tivesen algo que dicir: María Casares, Margarita Ledo, Victoria Armesto, María Moreira, Mercedes Rubial, María Xosé Queizán, Maruxa Villanueva e Ana Kiro. Voces moi diversas, como se pode ver. Úrsula fixo un excelente traballo. O seu libro segue tendo un grande interese, como documento e mais como xénero xornalístico (a entrevista). Traballamos con el na facultade. Nas súas páxinas descubrín a personalidade de Ana Kiro, a súa historia, a súa loita pola vida, a súa vocación, os seus planteamentos vitais, emocionais, mesmo ideolóxicos. Descubrina e sorprendeume. «Non existen palabras para describir as sensacións cos emigrantes. Necesito o cariño da xente, é un estímulo para min. O máis emocionante que podes imaxinar é saír a un escenario e o primeiro que recibes é unha gran ovación, o público de pé, e aquela ovación non acaba, ou polo menos a ti parécecho. É tan bonito?».
Empezou en Cataluña, onde durante un tempo tivo o seu centro de operacións, e a onde chegou emigrante con nove meses a nena de Castañeda, concello de Arzúa (1942): María Dolores Casanova González. Ninguén lle regalou nada. O que logrou, logrouno de seu, co seu esforzo e a súa afouteza. Seica agora pasa por momentos difíciles, limitada por unha enfermidade grave, e vén de recibir hai poucos días o cariño dos seus admiradores e amigos. Sen grandes algueiradas. Co paso da formiguiña, coma foi sempre. Benzóns.
LA VOZ DE GALICIA
14 DE AGOSTO DE 2010
Diante dunha cámara da Televisión de Galicia
SUMAR, ANA
Por Xosé Carlos Caneiro
Falei con ela só unha vez, por teléfono. Chamoume para agradecer unha columna que falaba da súa valentía. O que escribín daquela podería escribilo novamente. Pareceume unha muller honesta e intrépida. Teño o seu número na axenda, pero non falamos máis, polo tanto débolle esta chamada. E non sei que dicir, porque xa dixeron todo. Insistir, só, no amor a este país. O amor a este país non ten bandeira nin siglas. Non ten cor partidaria ou doutrinaria. Ese amor vai no adentro de cadaquén e cadaquén exprésao como pode, ou quere, ou como sabe.
En Galicia temos a pérfida costume de non sumar, senón de restar e dividir. Fixo máis polo galego Ana Kiro que os trinta libros que eu escribín. Fixo máis ela que as academias, institucións e decretos que tanto se discuten. Pero aquí seguimos insistindo na perversión da resta e división, seguimos co carnívoro e voraz costume de tirar pedras contra nós mesmos. En lugar de unir, consensuar, discutir para chegar a acordos, preferimos o aplauso dos fieis e devotos. Ignoramos aos que nos critican. Marxinamos aos que se negan a apoiar os ditames das maiorías ben pensantes. Ana Kiro deixoume a min a lección da suma.
Tamén me deixou a súa voz na liña telefónica e o número que miro agora mentres na televisión, e nas radios, a súa voz canta cancións en galego. O galego que levou á emigración nos anos difíciles. O galego que falaba no seu programa de televisión, en todas as verbenas, na súa casa. Era das nosas: dos que sabemos que este país será posible só co verbo sumar instalado nas entrañas. Os que sabemos que Galicia non ten fin porque nunca acaba o que permanece no corazón, ou nas lágrimas, esas que nos corren tantas veces.
Amar a Galicia non é votar a un partido ou a outro. Amar a Galicia é sumar con todos aqueles que queren o mellor para ela. Sumar, Ana. Velaquí o segredo. Van como pombas, para ti, os meus bicos.
(O presente artigo gañou o Premio Fernández del Riego)
LA VOZ DE GALICIA
27 de Septiembre de 2010
A portada da súa cassette máis vendida
ANA KIRO
Por Perfecto Conde
Tocoume entrevistar esta semana a Ana Kiro para A Nosa Terra, e foi unha bonita experiencia. En menos de media hora de conversación, respondeume sen titubear a 26 preguntas e non tiven que poñerme a suar para escoller un titular entre as súas frases. Falamos na linguaxe limpa e sinxela da rúa, e as palabras fluíron sen buscalas. Como se foran auga pura dunha fonte de Arzúa ou da Pontenova.
Só polo mérito de levar moitas décadas no oficio, entrevistei a centos de persoas das máis diferentes profesións e pelaxes políticas e culturais. Pareceralles raro, pero foi a de Ana Kiro unha das entrevistas que máis me gustou persoalmente. Quizais só comparábel ás moitas que lle fixen a Camilo José Cela, a Jorge Luis Borges ou a Jorge Amado pola proximidade e a sinceridade das persoas entrevistadas. E iso que con Ana nunca cruzara antes unha soa palabra.
Gustoume dela ese xeito que tén de vivir á súa maneira, e non o digo só porque viva co seu home, rodeada de cans, nun outeiro de Mera dende o que se pode mirar e admirar toda a bahía e a cidade da Coruña. Deume envexa porque ela tén nove cans e eu só teño dous, pero gáñolle por goleada en número de gatos. Admiroume a súa maneira de agarrar a vaca polos cornos sen medo a saír corneada. Sen dúbida é unha muller valente que non aforra o agarimo nin a benevolencia. Quizais tardei demasiado tempo en coñecela. A mágoa é que non me gusten as súas cancións nin a súa arte como me poden gustar as de Amalia Rodrigues, poño por caso.
A Ana Kiro vanlle facer unha homenaxe este sábado en Mera. ¡Saúde e sorte, señora!
BLOG CROQUES
14 SEPTIEMBRE 2007
Nunha das súas últimas intervencións na televisión
EN LA MUERTE DE ANA KIRO
Por Xosé Luís Barreiro Rivas
Ana Kiro solo quería ser -usando la tautología de Nicolás de Cusa- lo que realmente era. Es decir, una mujer de aldea, que conocía Galicia por sus vivencias y sentimientos y a la que le gustaba cantar para la gente. El momento y las circunstancias en las que había nacido no le habían permitido disfrutar de una formación intelectual y musical a la altura de sus deseos. Pero estaba dotada de una inteligencia prodigiosa, que, unida a su tesón, a su infinito sentido común y a su natural humildad, la hicieron poseedora de una madurez espléndida, que tanto podía apreciarse en lo cultural y artístico como en lo cívico y humano.
Como personaje público que llegó a ser, entre los más importantes de la Galicia actual, las características más destacables de Ana Kiro eran su autenticidad y su coherencia. Su galleguismo nunca fue impostado. Su popularidad nunca fue explotada fuera de los cauces profesionales. Y su labor de normalización, en lo lingüístico y en lo artístico, siempre fue eficiente, honrada y gratuita.
Conocí a Ana tras la primera fase de su enfermedad. Se encontraba bien y animada y la entrevista que le hice en el programa «Volver ao rego», que emitía TVG, sirvió para reintroducirla, después de un largo tratamiento, en el mundo mediático. Y fue en esa ocasión, más allá de los tópicos, cuando pude confirmar todas las buenas impresiones que de ella me había formado.
Sobra decir que no me encuentro entre los fans de la cantante Ana Kiro. Pero sí entre sus admiradores. Porque creo que su labor fue fundamental en el proceso cultural de Galicia. Porque los sentimientos y la autenticidad valen tanto como las ideas y los engolamientos academicistas. Porque la vi entera y ejemplar en su enfermedad. Porque quedé impactado por la forma en que condujo en TVG un programa de tarde que, a pesar de hacer las obligadas concesiones a la hora y al público, se resolvió con una elegancia y un equilibrio que jamás he visto en programas similares. Y porque, siendo una mujer de fe profunda, llegó al final con dignidad ejemplar.
El destino quiso que Ana falleciese el mismo día en que este periódico informaba de que los libros de música de nuestras escuelas traducen al castellano «A saia de Carolina». Y traigo esto a colación para recordar que ella siempre hizo lo contrario. Porque, en la terrible competición que se está jugando en Galicia entre los que viven el gallego y los que lo intelectualizan -porque lo enseñan, o lo aman, o lo detestan, o lo regulan, o lo aprenden, o lo imponen, o lo convierten en libre opción-, Ana Kiro siempre fue el delantero centro de los primeros. Y por eso siento mucha pena al comprobar que, además de ir perdiendo, ya somos uno menos. Descanse en paz.
LA VOZ DE GALICIA
24 de septiembre de 2010
Como presentadora puxo de manifesto a súa grande simpatía
ANA KIRO,
UNHA AMIGA QUE SE FOI
Por Xesús Palmou
Compartin con Ana Kiro e con moitos outros galegos residencia en terras catalanas nos nosos anos mozos. Alí, en Barcelona, escoitei por primeira vez o seu nome e a súa voz, feita música, a través dunha emisora de radio. A Ana sobráballe vocación e voz para converterse nunha gran estrela da música en calquera parte e en calquera das súas modalidades. Pero dende a aldea da Castañeda, onde nacera, levaba moi dentro a súa terra e as súas xentes, e facendo desto canción, regresou a Galicia.
Aquí, na nosa terra, seguina polas verbenas de moitos dos nosos pobos e comprendín que Ana non cantaba para gañar a vida aínda que gañara a vida cantando. Ana cantaba para expresar o seu inmenso amor a Galicia, ás súas xentes, a súa lingua, ó seu folclore; en definitiva, o máis popular da nosa cultura. Eso era o que transmitía cada vez que se subía a un escenario, eso era o que recibiamos os que a estabamos diante. Aínda podo recordar a primeira vez que a escoitei, recén chegado de Barcelona, unha noite no concello de Piñor, en Ourense, con bagoas nos ollos e o peluxe encrespado da emoción.
Anos máis tarde tiven a sorte de coñecela persoalmente nos estudos da TVG. Ela entraba a sala de maquillaxe e eu saía, agardeina e botei con ela unha longa parolada, na que confirmaba a extraordinaria calidade e calor humano dunha grande artista.
A partires de aí compartimos mesa e mantel en varias ocasións, co seu home, Carlos, compañeiro inseparable na saúde e na enfermidade, e un grupo de amigos, Hugo e Rosa, Rafa e Pilar, Juan e Rosa, Iolanda e Roberto, Mila, Ruth, Javier e Ángeles, Maribel, a miña dona, María del Carmen; Xosé Manuel Barreira, que institucionalizou e preside estas xuntanzas, as xuntanzas do grupo de amigos Casa María, e outros. Aí vivimos momentos de enorme ledicia, especialmente cando Ana, axudada por Iolanda Vázquez, nos cantaruxaba algunhas das pezas máis fermosas do seu repertorio.
Pero tamén vivimos os momentos máis tristes cando na última xuntanza, o día 29 de agosto pasado, Ana e Carlos non chegaron. Ana estaba indisposta. Sabíamos que estaba loitando contra a enfermidade como sempre loitara na súa vida, unha enfermidade á que lle tiña gañada moitas partidas, pero agora estaba sen forza. O final estaba cerca. Ana deixábanos, Galicia perdía unha persoa dunha excepcional talla humana, unha galega de corazón e unha excepcional "trobadora" dos nosos sentimentos. Déixanos para sempre a ledicia do seu recordo e da súa obra e a tristura da súa ausencia.
María Dolores Casanova González para o seu DNI, Ana Kiro para todos, vivíu amando e cantando a Galicia. A partires de antonte, no ceo tamén se canta en galego.
EL CORREO GALLEGO
27 DE SEPTIEMBRE DE 2010
Levou a bandeira de Galicia por Europa e América
Por Nonito Pereira
Allá esta, con Andrés y Pucho, la “trilogía musical” gallega. En el festival “FIOU” – un encuentro con “posiblemente” las mejores orquestas del mundo (gallegas incluidas) celebrado hace unos días en Cea –conversaba con Piñeiro y Pili Pampín– su “discípula” más aventajada -- sobre Ana Kiro: ”Está muy “malita”, me dijo Pili que, un día antes, había hablado por teléfono con ella. Ana estaba “allí” con nosotros, porque sin duda, fue la voz femenina más popular de Galicia: “A auténtica raiña das mil e unha verbena”.
Ana creó escuela en los territorios de los que, de aquella, se llamaban “música ligera”. La conocí en 1973 a raíz del “cassetazo” de “Galicia Terra Meiga” que, en dos semanas vendió la friolera cifra de 100.000 cassettes –“cassette de oro”– cantando en gallego la adaptación de un tema popular realizada por Manuel Muñiz.
Ana había hecho sus pinitos como cantante melódica con el “look yé-yé” de la época, y como “era lo que había” fue una asidua a los festivales entre ellos el de Menorca (66), Benidorm (67) y el Eurofestival (69) donde junto a Salomé defendió la canción “Vivo cantando”. A lo largo de su larga trayectoria Ana mostró una capacidad de lucha y trabajo que fue recompensada en el tiempo con el éxito popular.
Fue un ejemplo a seguir, luchando contra las adversidades múltiples de un mundo como el de la música en donde no regalan nada y los apagones anímicos oscurecen ilusiones. Su inmediatez comunicativa, su frescura vocal , su simpatía, y humildad, fueron los mejores ingredientes de su arte y los “culpables” del éxito y del cariño que le profesaba la gente, aunque todo hay que decirlo , los más jóvenes –algunos, no todos– la catalogaban dentro del folclorismo más “kitch”.
En un mundo tan etiquetado como el musical, yo diría que hoy puede hablarse de Ana como una cantante de “copla norteña pop”, con ascendencia o descendencia musical gallega,–ya que la copla es una forma poética que sirve de letra para canciones populares–, y lo hizo de forma coloquial y directa, recorriendo el doble sentido para conseguir diversos efectos emotivos. La copla “norteña” salía de su voz como un encaje de Camariñas, bordando canciones como “A miña aldea”.
Eras tú, y puedes estar orgullosa de lo conseguido. Ten por seguro que somos “ciento y la madre” los que te vamos a recordar, más allá de los homenajes que te mereces.
EL IDEAL GALLEGO
25 de Septiembre de 2010
No programa especial de fin de ano de 2001
A BANDA SONORA DA EMIGRACIÓN
Por Joaquim Ventura
Servidor non ten vocación de necrófago, que nestas páxinas non supón comer directamente os mortos senón tirar proveito deles. Mais é mágoa que alguén morra sen reflexionar, nin que sexa un pouquiño, alén das notas oficias ou canónicas. E a morte de Ana Kiro é algo máis que a morte dunha persoa, dunha muller, que fixo da lingua de seu algo tan sinxelo, mais tan transcendente, coma o vehículo dunhas vivencias e duns sentimentos.
Ana Kiro foi a banda sonora de moitos dos milleiros e milleiros de galegos que marcharon da súa terra na procura dun futuro mellor. E ela mesma foi emigrante, á forza pola condición de garda civil de seu pai, mais emigrante ao cabo. E as cousas óllanse dun xeito ben distinto na orixe ou no destino.
Para moitos dos galegos concienzados Ana Kiro representaba unha expresión populacheira, superficial, do sentimento de se sentir galego. Porén, cómpre aínda entender cal era a situación, cales eran os anceios, de tantos e tantos galegos marchados dun en un da súa aldea e chegados, sen unha dimensión colectiva, a unha terra descoñecida e ás veces mesmo refractaria.
É doado caer na idealización da emigración pasada e, desde a conciencia do ser, do ser galegos, extrapolar esa conciencia aos que deixaron a terra onde naceron. Porén, moitos descubriron a súa condición de galegos, dun xeito individual e colectivo, na nova terra de acollida.
E Ana Kiro, loitadora na súa dimensión persoal como muller, como galega e como persoa, tivo o acerto de dar resposta ao sentimento colectivo de milleiros de galegos instalados en Cataluña. E impúxolle cantar en galego á súa discográfica, a casa Belter, e xuntar vinte mil galegos nunha das romarías que os 25 de xullo, nos anos duros do franquismo, congregaban a colectividade galega de Cataluña.
E se daquela eran poucos os galegos que tiñan conciencia dabondo para vindicar unha condición e mais unha identidade cultural de seu na propia terra, ¿que cabía esperar de quen se sentía expulsado dela? Eu teño visto galegos que, convocados ao Día das Letras na Universitat de Barcelona, non entendían absolutamente nada nunha conferencia sobre lírica medieval mais estaban orgullosos de que alí estivese a cultura galega. ¿E que podía entender quen apenas tivo a oportunidade de ir á escola? E para eles, para tantos e tantos deles, Ana Kiro foi a expresión dun sentir colectivo. Dunha identidade.
GALICIA HOXE
4 de Outubro de 2010
Un Nadal con Carlos na súa casa de Mera, Oleiros
MORREU ANA KIRO
Por Salvador Soutullo Carolo
Lembro escoitar cantar a Ana Kiro en Barcelona cando era pequeno e acudía ás festas galegas cos meus pais. Ela viviu moitos anos en Cornellá del Llobregat, o concello que gobernou como alcalde o actual president da Generalitat Joseph Montilla. En Cornellá está a Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro e tiñamos un programa os sabados de 16.00 a 20.00 horas onde a entrevistamos por teléfono xa vivindo ela na Galiza. Daquela o noso director era Ramón López e ambos os dous xa se coñecían persoalmente.
Ana Kiro cantoulle á emigración galega en Cataluña e en todo o mundo, era deses artistas que unían a xente o seu rededor para face-la nostálxica coa súa terra.
Agora estivo loitando contra o cancro e ó final, como adoita suceder, gañou a enfermidade e deixounos para sempre. Pero hai algo que nos quedará para sempre dela e será a súa obra, os seus discos.
Lémbroa moi sorrinte e con ganas de participar na entrevista que lle fixemos en Radio Cornellá, e esa é a imaxe telefónica que desexo quedar dela.
Que esteas tranquila alí onde van as boas persoas unha vez abandonan este mundo e que o teu exemplo de loitadora sexa un exemplo para moitos máis.
GALICIA HOXE
26 de Setembro de 2010
Co mestre Muñiz, que lle escribiu os primeiros éxitos galegos
FENÓMENO DE MASAS
Por Xosé Manuel Pereiro
La cantante y presentadora Ana Kiro, uno de los mayores fenómenos de masas de la cultura popular gallega, falleció al mediodía de ayer en su casa de Mera (Oleiros), según fuentes del Ayuntamiento, que dispuso su capilla ardiente en el Auditorio García Márquez. La cantante padecía un cáncer desde hace años y recibirá sepultura hoy a las 19 horas en el cementerio parroquial de Serantes, en Mera. Desde Feijóo a A Mesa pola Normalización, numerosas personas y entidades han manifestado su pesar por la desaparición de esta artista que fue pionera en reivindicar el uso del gallego y el papel de la mujer en la música comercial.
Ana Kiro, cuyo nombre real era María Dolores Casanova González, nació en 1941 en Castañeda (Arzúa). Hija de guardia civil, cuando tenía 19 meses la familia se trasladó a Pineda de Mar, en la Costa Brava, y después de un paréntesis en Cedeira, a una casa cuartel en pleno Paralelo de Barcelona. Allí, mientras trabajaba en una hilatura, comenzó a abrirse camino en la radio, hasta que la escuchó su padre y le prohibió seguir en la farándula. Tuvo que casarse, a los 19 años, para reemprender su carrera musical, que no abandonó ni cuando, otra vez a pesar de la familia y de los tiempos, a los 23 años se separó de su marido. Comenzó a hacerse popular compartiendo escenario con José Guardiola y Mary Santpere, y fue Ana María Quiroga hasta que en un festival dedicado al fútbol, un mánager consideró que era un apellido "demasiado flamenco" para cantar Pontevedra Twist y la convirtió en Ana Kiro. "A mí me sonaba japonés, pero moderno sí que era", recordaría años después la cantante.
Con el nombre japonizado y botas blancas altas, la cantante fue una de las pioneras del pop, grabó discos y frecuentó platós como el de Galas del sábado con Joaquín Prats y Laura Valenzuela, pero el fenómeno Ana Kiro nació a raíz de otra muestra de carácter. En 1974 le planteó a la entonces potente discográfica Belter grabar en gallego y, pese a las negativas iniciales, no cejó hasta conseguirlo. Aquella primera canción, Galicia, terra meiga, fue un hit que vendió 100.000 discos y estuvo varios meses en las listas españolas de superventas. Sus canciones en gallego arrasaban en las repletas colonias de emigrantes, haciendo llorar a miles de personas en México o en Ginebra, cantando temas como Lonxe da terriña. Llegó a grabar una treintena de discos, y sus casetes reinaban en las guanteras del parque automovilístico gallego.
En 1980 volvió a Galicia, se instaló en Oleiros y, al tiempo que cantaba, inició otro reinado como presentadora en TVG. Declararse como seguidora de Manuel Fraga en los noventa no le impidió ser una de las convocantes del manifiesto por la convivencia lingüística que promovió en 2008 A Mesa.
EL PAIS – GALICIA
25 de Septiembre de 2010
Co seu disco "Ana Kiro canta a Galicia"
A VOZ MAIS POPULAR DO PAÍS
Por Fran P. Lorenzo
Seguramente non houbo un verán galego, desde os anos setenta até a presente década, na que a voz de Ana Kiro non ecoara no escenario dunha festa ou dunha romaría. A cantante máis prolífica e querida da música galega finaba onte ó mediodía na súa casa de Mera (Oleiros), aos 68 anos. Desde 2006 combatía con afouteza os azoutes do cancro. Ingresos hospitalarios, sesións de quimioterapia - "a quimio galega", dicía ela este agosto pasado, mentres recibía un tratamento co fármaco Yondelis- que ela sobrelevou con serenidade e valentía, acompañada sempre do seu home, o restaurador Carlos Rivero, da súa filla Mari Carmen e dos seus netos, Iñaki e Eva.
No auditorio Gabriel García Márquez de Mera, onde tivo lugar unha das súas últimas actuacións, eran onte velados os seus restos mortais, e até alí achegáronse centos de persoas para lle daren o derradeiro adeus a unha figura que integra, por dereito propio, o panteón simbólico da cultura popular galega, aquela que tivo na emigración unha das súas permanentes fontes de vida e alimento.
María Dolores Casanova González, naceu en 1942 na parroquia de Castañeda, en Arzúa. Filla predilecta do concello coruñés, o alcalde desta vila do Camiño lamentaba onte a "perda" dunha "persoa moi humana, natural e íntegra", da que salientou as súas facetas de cantante, comunicadora e actriz, loando a súa capacidade para "conseguir todo aquilo" que se propuña.
Ana Kiro vinculou o inicio da súa carreira musical á colectividade galega emigrada en Cataluña. A Barcelona chegara coa súa familia e desde alí coñeceu a face dunha morriña e dunha saudade que sabería, co tempo, cifrar nunha letras enchoupadas de nostalxia labrega e mariñeira.
Casada moi nova e tamén moi nova separada, xa cunha filla, Ana Kiro participou como vocalista no programa Galas del sábado, de Televisión Española, que presentaban, na altura, Joaquín Prat e Laura Valenzuela e fixo dúo con mitos da música lixeira como José Guardiola. Da man da discográfica Belter sumouse a aquela onda de voces femininas que tentaban importar algunhas das sonoridades do pop británico e francés dos finais dos sesenta, con selo yeyé. Era o tempo dos festivais de verán, dos 45 rpm e o Kiro do seu apelido semella unha concesión ao necesario exotismo que daquela se lle esixía ás cantantes.
Os primeiros rexistros do seu catálogo recollen, sobre todo, letras en castelán, moitas delas covers de éxitos españois ou internacionais: Marionetas en la cuerda, El rosario de mi madre ou Paco Paco Paco.
A primeiros dos anos setenta, nas súas primeiras viaxes a Galicia, coñece o compositor Manuel Muñiz, que adapta un tema popular e llelo cede a ela para que o interprete. Trátase do Galicia, Terra Meiga, un dos seus máis rotundos éxitos, gravado co selo Olimpo, que acollía rexistros de música galega e en galego. Daquel tema, casette de ouro, vendéronse máis de 100.000 copias e permaneceu tres meses nas listas de vendas. Desde entón, a simbiose de Ana Kiro coa lingua galega -apoiada tamén na colaboración co seu amigo, letrista e cronista infatigábel, Xosé Luis Blanco Campaña-, foise estendendo a traballos como Viva Galicia (1974) ou Así canta Galicia (1975), un disco conxunto con Andrés Dobarro, Pepe Domingo Castaño e Bernardo Xosé. Así até gravar máis de trinta traballos discográficos.
Ela mesma recoñecía, na derradeira entrevista que lle concedeu á Televisión de Galicia, o título oficioso de "cantante dos emigrantes". Tanto tiña o lugar. Unha vivenda de obreiros galegos en Barakaldo, o piso dunha familia de Touro no bairro do Carmel, en Barcelona, un centro galego de Bos Aires ou Montevideo, en Nova York, en Suíza, Francia ou en Alemaña. Alí onde houbera un galego, estaba Ana Kiro. Prodigouse nos escenarios onde ese público a reclamaba e, como nunha viaxe de ida e volta, a rapariga de Arzúa que tiña o engado na voz e nos ollos estendeu os seus retrousos pícaros e melancólicos polo aire de todas as festas de Galicia. Á beira dun palco ou dunha orquestra, até que a enfermidade llo impediu, Ana Kiro percorría os escenarios da Galicia exterior e interior aquelando o ritmo dunha muiñeira, un pasodobre ou unha rancheira.
A última homenaxe foi en agosto
Ana Kiro retirouse do mundo da canción no 1998, aínda que anteriormente (1995) lle fixeron unha homenaxe na Coruña que se retransmite pola Televisión de Galicia e que consegue unha grande audiencia. A partir dese momento comeza a súa relación coa televisión, que empeza co talk-show Toda unha vida e continúa con Tardes con Ana, un dos máis exitosos programas da TVG e, probablemente, o único éxito verdadeiramente popular da grella da canle na sobremesa. Posteriormente participa como actriz protagonista na serie A miña sogra e mais eu. Estaba casada con Carlos Rivero e tiña unha filla. En 2006, detectáronlle un cancro de ovarios, do que foi intervida cirurxicamente. En 2007, no programa Volver ao rego, de Xosé Luís Barreiro Rivas, fai a súa reaparición como invitada. A súa última aparición pública, xa visiblemente afectada pola enfermidade, foi o pasado doce de agosto nunha homenaxe que lle tributaron en Vedra.
CONDOLENCIAS
Ana Kiro cantou sempre en galego e ese feito -aínda que nela respondera á naturalidade da súa expresión ou mesmo a razóns de estratexia comercial- adquire hoxe, en tempos difíciles para o idioma de Galicia, a categoría de exemplo. Así o manifestaba onte, nun comunicado A Mesa pola Normalización Lingüística, quen lle agradecía "o firme compromiso amosado sempre coa nosa lingua e a nosa cultura da mellor maneira posíbel: isto é, a través do seu uso, popularizando un amplo repertorio musical desde o galego nun contexto ben difícil". Segundo a Mesa, Ana Kiro empregou "sempre o galego na súa música, mesmo a pesar do tópico interesado que sitúa o feito en galego como incompatíbel co éxito comercial". O presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, envioulles tamén o pésame á familia da cantante, mentres a presidenta do Parlamento de Galicia, Pilar Rojo, falaba da "gran dama da canción popular galega". O Goberno municipal da Coruña mostrou o seu "fondo pesar" polo falecemento de Ana Kiro, á que cualifica como "unha figura clave" na música popular de Galicia. O soterramento dos restos mortais de Ana Kiro terá lugar hoxe, ás 19 horas, no cemiterio parroquial de Serantes, en Mera, cabo da que foi a súa casa. A esa despedida, segundo confirmou onte a Xunta, asistirá o conselleiro de Cultura e Turismo, Roberto Varela.
GALICIA HOXE
25 de Setembro de 2010
Escoitando a Fernando Amarelo, ex-responsable de Emigración
MURIÓ MARIA DOLORES,
NACE EL MITO ANA KIRO
Por Pablo Portabales
El Día de la Merced el corazón de Ana Kiro dejó de latir. La artista que, en los comienzos de su carrera, recorrió toda Cataluña con sus canciones coincide que falleció el día de la fiesta mayor en Barcelona. Hace pocas semanas fue, precisamente, la Federación de Entidades Culturais Galegas de Cataluña la que le tributó en la localidad de Vedra el último homenaje en vida a María Dolores Casanovas González (A Castañeda, Arzúa, 1942), al que tuvo que acudir en silla de ruedas debido a lo avanzado de su enfermedad. El viernes, a las 12.30 de la mañana, falleció María Dolores en su casa de Mera. Justo en ese momento, al lado del faro de la localidad y del océano Atlántico, nacía el mito Ana Kiro.
Murió como vivió, con gran entereza. Desde que el miércoles el estado de salud de la hija predilecta de Arzúa, y adoptiva de Mera, la llevó a una situación límite toda la familia la arropó en sus últimas horas en este mundo. De la entereza de Ana da muestras el hecho de que, consciente de que el tiempo se acababa, se despidió de todos y pidió que se llamase a una serie de personas para transmitirles su último adiós. «Te llamo porque me dijo mi madre que quería despedirse de ti», me dijo su hija Carmen el miércoles por la noche. Fue la última etapa de un duro camino que comenzó hace un lustro.
En el 2005 fue cuando en su casa se oyó por primera vez la palabra cáncer. Ana se tomó la noticia médica y la enfermedad de la misma manera que se subió a los escenarios durante décadas, con coraje y fuerza. «Con mi marido, mis hijas, mis nietos, hablo con toda naturalidad de la enfermedad. No se ocultan palabras y al cáncer se le llama cáncer», confesaba a La Voz en septiembre del 2007. Fue justo hace 3 años cuando la vimos por última vez sobre un escenario. Entonces llevaba ocho años sin actuar debido a sus compromisos televisivos y dos plantándole cara al cáncer. Aquel día, en el abarrotado auditorio Gabriel García Márquez de Mera, interpretó el tema Alecrín junto con Xosé Ramón Gayoso. «Como muller, lista, intelixente e loitadora e como artista, a grande de Galicia», resume el presentador de TVG minutos después de conocer la noticia. «Foi unha triunfadora na vida e loitou contra a enfermidade por riba do esixido», reflexiona Gayoso.
Un año después de este multitudinario homenaje, en el mismo auditorio donde este fin de semana se instaló la capilla de ardiente, Ana cumplió con otro de sus sueños. Se casó. Sí, con el mismo hombre con quien había contraído matrimonio civil hacía 25 años, Carlos Rivero, su fiel compañero-amigo-esposo. «Hace 25 años todavía vivía mi primer marido y fue imposible ir al altar», recordaba aquel 2 de septiembre del 2008. A la boda solo acudieron medio centenar de familiares y amigos cercanos, entre ellos los médicos que le trataban el cáncer que padecía. «Toda mi vida tuve miedo al cáncer porque tengo antecedentes familiares. He vivido siempre con ese temor. Ahora no lo tengo, es algo que me he quitado de encima. Ahora tengo la preocupación de si me curaré», comentaba en una entrevista en La Voz.
La boda con Carlos Rivero la ofició el párroco de Mera, Manuel Rial, en la misma iglesia de Serantes en cuyo cementerio reposará para siempre. «Era una persona creyente y practicante y con unas cualidades fenomenales. Era una mujer con una fe muy profunda y una fuerza interior que era algo inaudito. Lo demostró en estos momentos finales de su vida. Ana tenía unos principios muy firmes, con las cosas muy claras y muy sensible a la gente menos desfavorecida», relata el párroco-consejero-amigo de la artista, que la acompañó siempre, también en sus últimas horas. Ana siempre apoyó, además, a la coral de Mera, de la que el propio sacerdote forma parte.
Murió con 68 años tras una vida en la que saboreó las mieles del triunfo desde que con 16 años empezó a cantar. Vendió 100.000 copias de su mítica canción Galicia, terra meiga y estuvo meses de número uno de las listas de ventas por delante de artistas como Julio Iglesias. «Mi vida ha sido plena», dijo en más de una ocasión.
Se convirtió en la cantante más querida por la emigración. Un símbolo de la Galicia emigrante a la que este fin de semana echan de menos en todo el planeta. Cantó en gallego, y lo hizo de la misma manera que lo aprendió. Fiel a su estilo, lo comentaba en el 2006 en Los Domingos de La Voz, al cumplirse los 40 años de su debut. «Cando empecei a cantar non había galego normativo polo que nas miñas cancións había erros que logo corrixín. De todas maneiras, cando empezou o galego normativo eu eliminaba as palabras que non me soaban. Nunca dixen nembargantes nin agás, porque nunca llo escoitei a xente das aldeas». Genio y figura.
María Dolores Casanovas ya no está entre nosotros. Nos queda para siempre el mito de Ana Kiro, y su ejemplo: «Non me choredes cando eu falte porque sempre fixen na miña vida o que quixen facer».
LA VOZ DE GALICIA
24 de Septiembre de 2010
"Miña Galicia", un dos discos que lle escribiu Xosé-Luís Blanco
ANA DESCANSARÁ EN MERA
JUNTO A SU PADRE
Por Xosé-Luís Blanco Campaña
A la una menos veinte de la madrugada de ayer, en su casa de Mera, con A Coruña al fondo, fallecia Ana Kiro, la cantante mas popular de Galicia, la primera de la historia que supo fabricar éxitos musicales en idioma gallego y que llegó a grabar mas de una treintena de “elepés” y CD’s, los últimos con su propio sello discográfico. Algo insólito, sobre todo porque no necesitó subvenciones ni contratos de las Administraciones.
Su cadáver está siendo velado en el auditorio Gabriel Garcia Márquez, de esta localidad del ayuntamiento de Oleiros, y esta tarde, minutos antes de las siete, saldrá hacia la iglesia parroquial, donde se celebrará el funeral córpore insepulto. Será a las diecinueve horas. Luego recibirá cristiana sepultura en el cementerio de Serantes, Mera, al lado de la tumba de su padre, guardia civil, al que estuvo muy unida.
Las últimas horas de la vida de la artista demostraron, una vez mas, su entereza y la valentía con que siempre supo afrontar las situaciones mas adversas. Sabía que su fin estaba próximo, pues su cuerpo ya no aceptaba alimentación alguna. Hace un mes, cuando vino a Santiago para recibir el último homenaje de su vida, en Vedra, ya nos dijo que este verano había perdido veintitantos quilos.
Esta semana, horas antes de quedar sedada, la artista llamó a su lado a un amigo sacerdote, Manuel Rial. Quiso confesarse y comulgar, como hizo su marido, Carlos Rivero. Y entonces, delicada en extremo, pero tranquila y en paz, se dirigió a sus nietos, su hija y su esposo, a los que hizo unas encomiendas personales, antes de despedirse para siempre. Luego le costó quedar dormida, mas, cuando lo hizo, ya no se despertó más. Estaba muy débil. El próximo veinticuatro de Enero, la número uno de la canción gallega hubiera cumplido sesenta y nueve años.
CARLOS RIVERO
Cuando vivía en Londres, después de haber cocinado en los grandes cruceros que surcan las aguas del Caribe, Carlos Rivero solia escuchar con frecuencia la canción “Galicia, terra meiga”. Era el mejor antídodo contra la morriña y le hacia recordar su Betanzos natal. Lejos estaba de poder imaginar que un dia, cuando estaba al frente del Mesón do Labrador, iba a cocinar para su artista favorita, con la que acabaria casándose. Ha sido un compañero ejemplar.
MARI CARMEN
Su hija ha sido siempre su ojito derecho para la cantante de Arzúa. Se le llenaba la boca cuando decía “a miña filla” y es que, en verdad, hasta que llegaron los nietos, para ella, para Mari Carmen Quiroga Casanova, fue todo el cariño de la artista. Ella le correspondió dándole dos hijos, Iñaki y Eva, a los que Ana adoraba. En su dia, Mari Carmen quiso seguir la senda de su madre y llegó a cantar en su espectáculo, pero, aunque no lo hacia nada mal, no continuó.
MANUEL MUÑIZ
El músico y compositor de Boiro, afincado en Santiago de Compostela, fue quien escribió para Ana, va para cuarenta años, su primer éxito gallego, titulado “Galicia, terra meiga”. Aún hoy se sigue vendiendo. Manuel Muñiz le compondría luego un montón de canciones, muchas de ellas grandes éxitos. Sin poder salir de casa, debido a una fisura de cadera, el maestro se emocionó mucho al conocer la triste noticia, pues fueron muchos años de amistad y admiración.
EL CORREO GALLEGO
24 de Septiembre de 2010
"Galicia, terra meiga" foi o seu primeiro gran éxito galego
APLAUSOS Y LÁGRIMAS EN
EL CEMENTERIO DE MERA
Ana Kiro quiso morir como la gente normal. Quiso descansar en un diminuto cementerio cercano a donde vivía. En un nicho a ras de suelo. Y que la misa de su funeral se oficiase en una iglesia muy pequeña, en la parroquia de San Xulián de Serantes (Oleiros). Que su gran amigo y director espiritual Manuel Rial hablase de ella y que la coral de Mera cantase la Salve marinera. Nada de fastuosidad. Se enterró como se entierra la gente en Galicia, como si no importara nada quién era y lo que supuso. De esas cosas, de que se despidiese como a un mito, de que los aplausos cuando salió de la capilla ardiente durasen minutos, de que acudieran admiradores de Viana do Bolo, Castrofeito, Málaga o Barcelona fue todo espontáneo. Nadie lo propuso, todos lo hicieron.
No faltó ni un solo vecino de Mera. Ni sus amigos o compañeros, como Isabel Blanco, Farruco, Pili Pampín, Xosé Manuel Piñeiro, Xosé Ramón Gayoso, Susana Seivane, Pemón Bouzas o Toñito de Poio, entre otros muchos. Ni políticos o gobernantes, como el presidente de la Xunta, el conselleiro de Cultura o el subdelegado del Gobierno. Ni admiradores llegados desde todos los rincones de Galicia y del resto de España que llenaron cuatro libros de condolencias con gratitudes y admiraciones. Eran muchas las de personas que la habían escuchado por primera vez en la emigración, una obsesión por sus canciones tan tozuda que se prolongó durante décadas. Y que ni su muerte frenará. En esos libros escribió esa Galicia que en fiestas la buscaba afanosamente. «Te he visto en Castroverde en 1978 y en Zúrich», dejó dicho Carmen Gayoso. Otro admirador escribía emocionado: «alegraste mis días lejos de mi tierra». Y la vecina de Perillo, que lamentaba quedarse sin artistas a los que admirar «después de la muerte de esta gran mujer y de Pucho Boedo».
Unos eran mayores, de la quinta de Ana, pero estaba también un joven del barrio coruñés de Monte Alto, que quiso dejar muy claro que estaba allí no por ser amigo, sino «porque me molaba y tenía que estar aquí». La de Ana Kiro fue una despedida protagonizada por esa gente anónima que toda la vida la siguió. Y de unos amigos que, como Roberto Vilar, llorando como un niño, la recordaba como «la reina del rock & roll de Galicia».
Su familia, su marido Carlos Rivero, su hija Carmen Quiroga, sus nietos Iñaki y Eva y el resto de allegados se encontraban ayer profundamente emocionados. Muy emotiva fue la despedida de su esposo e hija, que le dieron el último beso antes de salir hacia el cementerio parroquial. Tres vehículos llenos de coronas, llegadas desde todas partes, de admiradores, amigos y familiares, escoltaron al coche fúnebre hasta la iglesia. Algunas flores, de tan lejos como de la Casa de Galicia de Argentina, Londres o Barcelona.
En el templo estaba el párroco Manuel Rial y la coral de Mera, que cantó la misa y la cerró con La muerte no es el final entre las lágrimas de los presentes, de los pocos que pidieron entrar en un templo en el que no cabía un alfiler. Ni dentro ni en su contorno.
Manuel Rial la recordó durante el oficio religioso como «una grandísima mujer, creyente y practicante, que enseñó y guió a su familia espiritualmente». Añadió que de Ana Kiro «podíamos contar cosas hermosas, cualidades excepcionales, de grandes principios, madre y esposa ejemplar, sensible hacia todo el que la necesitaba. Su mano siempre estaba tendida».
Gabitogrupos.com
Pesar polo pasamento de Ana Kiro
WEB DA CRTVG
A Compañía de Radio Televisión de Galicia traslada o seu pesar e amosa a súa condolencia polo falecemento de Ana Kiro, artista cuxa traxectoria persoal e musical ten unhas fondas e fortes raíces nos medios de comunicación públicos galegos, onde desenvolveu as súas facetas como actriz, cantante e presentadora. Tanto na Televisión de Galicia como na Radio Galega, a artista deixou a pegada dunha grande calidade humana e dun talento profesional que fixeron posible que Ana Kiro quede xa para sempre no imaxinario colectivo dos galegos.
Os medios públicos vólcanse no último adeus á raíña da canción popular galega.
Coa súa filla Mari Carme, Pili Pampín e Sabela
TELEVISIÓN DE GALICIA
Na súa memoria, a TVG está a realizar desde esta mañá unha completa cobertura desde Mera, lugar de residencia da cantante de Arzúa e localidade onde está instalada a capela ardente, e desde Castañeda, a aldea onde naceu, para dar cumprida conta nos seus espazos informativos das declaracións e das persoas que se acheguen a dar o último adeus á artista.
O espazo “Luar” tamén quererá amosar o seu sentido agarimo a Ana Kiro, ofrecendo esta noite un programa especial en que recuperará momentos da súa extensa carreira profesional e intervirán algúns dos seus amigos máis coñecidos, como Xil Ríos, Sabela, Pili Pampín, Farruco, Xosé Luís Blanco Campaña e Piñeiro. O público tamén poderá manifestar o seu parecer vía telefónica no transcurso do programa.
O sábado pola noite, ás 22.00h, emitirase un programa especial, onde os seguidores da TVG poderán ver a última entrevista que concedeu Ana Kiro á canle pública galega. Realizada o pasado 15 de xullo, no seu domicilio de Mera e na compaña de seu home, a artista arzuá fai un percorrido pola súa vida persoal e profesional; polas etapas que máis a marcaron como persoa, o seu paso por Barcelona, a súa faceta como cantante en romarías, a súa actividade na televisión ou a súa vivencia coa enfermidade.
O sábado pola noite, ás 22.00h, emitirase un programa especial, onde os seguidores da TVG poderán ver a última entrevista que concedeu Ana Kiro á canle pública galega. Realizada o pasado 15 de xullo, no seu domicilio de Mera e na compaña de seu home, a artista arzuá fai un percorrido pola súa vida persoal e profesional; polas etapas que máis a marcaron como persoa, o seu paso por Barcelona, a súa faceta como cantante en romarías, a súa actividade na televisión ou a súa vivencia coa enfermidade.
Tras a emisión desta entrevista próxima, a Galega lembrará a gala homenaxe que os medios públicos lle desenvolveron en 1996 a “Toda Unha Vida”. Desde o Pazo de Congresos da Coruña, verase á artista narrando anécdotas dos seus inicios e cantando con personaxes coñecidos como José Guardiola, Salomé, Xosé R. Gayoso e coas corais de Mera e Arzúa. A súa familia e amigos, como Conchita Bautista, Mari Fe de Triana e Antón Reixa, tamén falan agarimosamente sobre ela.
Co seu exemplar compañeiro Carlos Rivero na derradeira homenaxe
RADIO GALEGA
Desde que se coñeceu a noticia da morte da cantante Ana Kiro, a RADIO GALEGA puxo en marcha unha programación especial sobre a figura da artista, dedicada a recoller o fatal desenlace cos primeiros instantes de gran condolencia en toda Galicia pola morte dunha das cantantes máis queridas e recoñecidas do panorama musical.
De 13.30 a 14.00h, a Radio Galega abriu un especial para recoller as primeiras reaccións da xente e de persoeiros moi achegados á artista, como o alcalde de Arzúa, Xaquín García Couso; Xosé Manuel Piñeiro, Xosé Ramón Gayoso, Pili Pampín, Marcos Orsi e Xosé Luís Blanco Campaña, e tamén para recordar diversas declaracións realizadas para a RG pola que foi considerada raíña da canción popular galega.
Ao fío desta programación especial que a Radio Galega vai incorporando durante toda a xornada, o espazo “A Crónica” das 14.00h ofrece diversos cortes informativos sobre a lutuosa noticia, ata chegar ao espazo “Diario Cultural”, das 15.00h, que dedica parte do seu tempo á figura da artista. O programa “A Tarde”, de 16.00 a 19.00 horas, convértese nun monográfico sobre Ana Kiro, con intervencións do conselleiro de Cultura, Roberto Varela, e de Víctor Freixanes, entre outros.
Amais, ao longo da tarde, un equipo da Radio Galega permanecerá durante toda a xornada en Mera, para dar conta das visitas, testemuños e sinais de condolencia de todo o pobo galego. O sábado tamén informará de todo o que aconteza nesta localidade.
24/09/2010
Con Xosé-Luís Blanco ó piano nos primeiros tempos da TVG
No hay comentarios:
Publicar un comentario